Orta Asya Türk ürünlerini bekliyor

Pandemi
onrası Türkiye-Kırgızistan destinasyonunda planlanan tren yolu projesi, Orta
Asya’da ticaret/lojistik merkezleri oluşturulması, Türkiye ile Ortak Sanayi
Bölgesi kurulması gibi karşılıklı yatırımların kolaylaştırılması, ticaretin
artması ve ihracatın sürdürülebilirliği için çeşitli adımların atılması da bekleniyor.Ege
İhracatçı Birlikleri’nin düzenlediği “Koronavirüs’ün hedef pazarlarımızdaki
eyri” webinar serisinin dokuzuncu ayağında Bişkek Ticaret Başmüşaviri Behzat
Erten, Duşanbe Ticaret Müşaviri Muhammed Emrah Soğancı, Dış Ekonomik İlişkiler
Kurulu Kırgızistan İş Konseyi Başkanı Aydın Mıstaçoğlu, Dış Ekonomik İlişkiler
Kurulu Tacikistan İş Konseyi Başkanı Cihangir Fikri Saatçioğlu, pandemi sonrası
Kırgızistan ve Tacikistan’ın dış ticaretindeki gelişmelerle ilgili sunum yaptı,
ihracatçıların sorularını yanıtladı.Yeni
dünya düzeninde tedarik zincirlerinin kısalacağını söyleyen Ege İhracatçı
Birlikleri Koordinatör Başkanı Jak Eskinazi, Türkiye’nin kendi hinterlandındaki
ve ortak kültürel değerlere sahip olduğu ülkelerle ilişkilerini kuvvetlendirip,
bölgesel dış ticaretindeki mevcut potansiyeli bir üst seviyeye çıkarması
gerektiği görüşünde.“Bölgesel
ticaret, özellikle gelişmiş ülkelerin ticaret hacimlerinde önemli bir yere
ahip. Rekabetin bu kadar büyük olduğu uluslararası arenada dünya ticaretinden daha
fazla pay alabilmek ve tedarik zincirinde sağlam bir şekilde yer edinebilmek
ancak bölgesel bazda ticari bütünleşmeyi sağlayarak mümkün. Geçen sene Türk
Cumhuriyetlerine ihracatımız yüzde 16 artarak toplamda 4,7 milyar dolara
ulaştı. Ancak bu potansiyeli yansıtmıyor. Ticaretimizi rahatlıkla 10 milyar
dolara çıkarabiliriz. Kırgızistan ve Tacikistan Orta Asya ülkeleri arasında en
düşük vergi oranlarına sahip, yatırımcı çekmek için uğraşan ülkeler. Orta Asya
pazarında aşmamız gereken sorunların ilk sıralarında enerji, iş gücü ve
lojistik maliyetler var. Sorunun çözümü ise enerji ve iş gücü maliyetlerinin
düşük olduğu pazarlarda üretimin teşvik edilmesinden geçiyor.”Eskinazi,
Kırgızistan ve Tacikistan’da kurulacak Türk Sanayi Bölgeleri ve tren yolu projesinin
hem üretim maliyetlerini hem de lojistik masraflarını düşüreceğini söylüyor.“Özellikle
tren yolu projesinin Türkiye’nin Çin’e ihracatını bile artırabileceği
öngörülüyor. İki ülkede de özellikle nihai tüketiciye ulaşacak ulaşım ve üretim
altyapısının kurulmasına yönelik çalışmalar var. Bu kapsamda Türk firmaları
içinde çok fazla sayıda yatırım olanağı ve ihracat potansiyeli söz konusu. Türk
Hava Yolları’nın seferleriyle Tacikistan ve Kırgızistan sadece 3-4 saat
uzaklığımızda. Aynı zamanda eğitim ve tarımda Türkiye’nin iki ülkeye
öğretebileceği çok şey var. 2019’da Kırgızistan’a ihracatımız 404 milyon dolar,
Tacikistan’a ise 138 milyon dolar olarak gerçekleşti. Ocak-Haziran dönemi
Türkiye geneli Kırgızistan’a ihracatımızda yüzde 2,7, Tacikistan’a ise yüzde 15
düşüş yaşandı. Türkiye’den Tacikistan’a 59 milyon dolarlık, Kırgızistan’a 160
milyon dolarlık ihracat yapıldı.”Jak
Eskinazi, Türkiye’nin Tacikistan’a ve Kırgızistan’a ihracatında öne çıkan ve
potansiyel olan sektörleri şöyle sıraladı:“Demir
ve demir dışı metaller, elektrik elektronik, hazır giyim ve konfeksiyon,
kimyevi maddeler ve mamulleri, mobilya kağıt ve orman ürünleri, makine ve
aksamları, tekstil ve hammaddeleri, mücevher, otomotiv, tekstil ve hammaddeleri
ihracatımızda önemli sektörler. EİB’ten yapılan ihracatımızda ise iklimlendirme
anayii, kimyevi maddeler ve mamulleri, makine ve aksamları, ağaç mamulleri ve
orman ürünleri, çelik, deri ve deri mamulleri, hububat bakliyat yağlı tohumlar
ve mamulleri sektörlerimiz ön planda. Haziran itibariyle ihracatımızda ciddi
bir toparlanma görüyoruz. Yaklaşık yüzde 21 artış var. 4 ay sonra ilk defa 1
milyar doları geçtik.”Kırgızistan
için pazar tavsiyeleri-
İhracatı 2 milyar dolar, ithalatı 5 milyar dolar civarında. İthalata bağımlı
bir ülke. 7 milyar dolarlık dış ticaret hacmine sahip. Türkiye ile Kırgızistan’ın
on 10 yıldır dış ticaret hacmi 350 milyon dolar civarında. Türkiye’nin
Kırgızistan’dan ithalatı ise 40-50 milyon dolar, ihracatta ise istikrarlı bir
büyüme var. 2017’de 343 milyon dolarken 2019’da 442 milyon dolara ulaştı.
Kırgızistan ve Türkiye arasında dış ticarette 1 milyar dolar hedefi var.-
Kırgızistan ithalat cenneti yani ticaret ülkesi. En fazla ithalatını Çin’den
yapıyor. Çin’den ithalatı resmi rakamlara göre 1,5 milyar dolar. Bölge ülkeler
ihracatçılar için büyük bir fırsat. Avrupa pazarında rekabet daha fazla.-
Türkiye Cumhuriyetlerine ticaret geniş marjlarla yapılabilir. Birçok sektörde
öncü olma ihtimali yüksek. Lojistik anlamda sorun olmayan ülkeler. Ülke olarak
değil, bölge olarak bakmak lazım. Orta Asya pazarına girmek çok kolay.-
Bu bölgelerde herhangi bir ürünün üretimine başlandığı taktirde Rusya’yı da
içine aldığınız 250-300 milyonluk ciddi bir coğrafyaya Gümrük Birliği
anlaşmasından dolayı sıfır vergiyle bütün bölgeye ihracat yapma şansı var.
Türkiye Çin’e yakın olmasına rağmen bu coğrafyada güçlü ve rekabetçi bir
pozisyonu var.-
Ticaret Bakanlığı ve İhracatçı Birlikleri’nin yönlendirmesiyle ilgili
ektörlerle sanal ticaret heyetleri düzenleniyor. Hizmetler sektörü daha
revaçta. Tarımın geliştirilmesi yönünde salgın sonrası “kendi kendine yeterli
ülke” olması gerektiği yönünde çalışma içindeler.-
Lojistik sorunlar var. Kırgızistan-Türkiye arası 5 bin km mesafe. Tır
taşımacılığının pahalı olması Kırgızistan’a ihracatımızdaki maliyetlerini
artıran en büyük engel. Bunun alternatifi olarak tren yolunun devreye alınması
gündemde.-
Bir Türk firması ve Kırgız firması anlaşarak CASA 1000 projesinin yüklerini
getirdiler. Türkiye’den Kırgızistan’a trenle bir yükün 1 hafta 10 gün
içerisinde tır taşımacılığından daha ucuza gideceği hesap ediliyor. Hatta
Türkiye’nin Çin’e ihracatını artıracak bir gelişme olarak görülüyor. Doğu
Türkistan Sincan Kaşgar tarafına Kırgızistan’dan da ihracat yapılabilecek.-
Dünyadaki ilk 5 en büyük altın madenlerinden biri Kırgızistan’da. Kanadalı bir
firma tarafından işletiliyor. Türk, Rus ve Kazak firmaların yatırımları var. Ticari
yatırımcılar için hiçbir risk teşkil etmiyor. Para transferlerinde hiçbir sorun
yok. Vergiler çok düşük. KDV yüzde 12, kurumlar vergisi yüzde 10 gibi. Akü
fabrikası gibi yatırımlara ihtiyaç var.Tacikistan
pazarı için tavsiyeleri-
En önemli sektör tarım ve hayvancılık. Tarımda pamuk konusunda çok ön
plandalar. Diğer önemli sektörler; enerji ve sanayi. İşlenmemiş alüminyum ve
elektrik üretimi yüksek. İnşaat son dönemde artışta.-
Yüzde 5-10 kısmında modern tarım teknikleri uygulanıyor. Hem eğitim hem
tarımsal ekipman satışı konusunda Türkiye’nin öğretebileceği çok şey var. Dünya
Bankası’nın iş yapma kolaylığı endeksinde 2016’da 166. sıradayken 2020’de 106.
ıraya yükseldi ve 60 ülkeyi geride bıraktı.4,4
milyar dolarlık dış ticaret hacmi var. 3,3’ü ithalat, 1,1’i ihracat. İthalata
dayalı bir ülke.-
İhracatında 2019’da Türkiye ilk sırada. Türkiye’den sonra İsviçre, Kazakistan,
Özbekistan, Çin geliyor. İthalatında ise 5. sıradayız. Rusya Kazakistan, Çin ve
Özbekistan’dan çok fazla mal alıyorlar. Genel olarak baktığımızda biz
Tacikistan’ın ticaretinde 4. sıradayız.-
Tacikistan’ın en çok ihraç ettiği ürünler arasında altın ilk sırada. İşlenmemiş
alüminyum, pamuk, pamuk ipliği, çimento, elektrik enerjisi, çinko ve kurşun
cevherleri de diğer öne çıkan ürünler. İthalatında ise petrol yağları, buğday
ve mahlut, binek otomobiller, alüminyum oksit, demir veya alaşımsız çelikten
çubuklar, ayçiçeği tohumu veya pamuk tohumu yağları, kamış veya pancar şekeri,
kalınlığı 6 mm.’yi geçen ağaçlar, motorlu taşıtlar yer alıyor.-
Tacikistan Türkiye’den en çok bebek bezleri ve hijyenik ürünler alıyor.
Diğerleri ise motorlu taşıtlar, plastik inşaat malzemeleri, makinalar, gıda
(kümes hayvanı etleri). Türkiye ise işlenmemiş alüminyum, deri, meyve, pamuk,
kümes hayvanı etleri, hava taşıtlarının aksam ve parçaları, şeker pancarı gibi
ürünleri ithal ediyor. Geçen sene 455 milyon dolarlık dış ticaret hacmimiz
vardı.-
Tacikistan’ın Şangay İşbirliği Örgütü ve Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT)
üyesi olması en güçlü yönleri. Afganistan pazarına yakın istikrarlı bir
ekonomiye sahip olması da bir diğer avantaj. Ucuz iş gücü, enerji
maliyetlerinin çok düşük olması ve güvenlikli bir ülke olması önemli yönleri.Tacikistan’da
bir ürün kaliteliyse o Türk malıdır algısı var. Türkiye’ye bakış açıları çok
olumlu.-
Tacikistan’daki yerleşik bankalardan iki üç tanesi Türkiye’de bir temsilcilik
açma noktasına geldi. Rogun Barajı, CASA 1000- Digital CASA 1000 projesi,
Obigarm-Nurobod Yolu gibi Tacikistan’ın en büyük projelerinde Türk firmaları
yer alıyor.-
Tacikistan’da yatırımcılara avantajlar sunuyor. Vergi muafiyetleri, serbest
dolaşım imkanı ve vergiyi çıkarma anlamında bir çok avantaj sağlıyor. 22 farklı
vergi türü var. KDV yüzde 18, gümrük vergileri de yüzde 0 ile yüzde 20 arasında
değişiyor. BDT üyesi olan ülkelerle (Rusya, Kazakistan, Azerbaycan, Ermenistan,
Özbekistan, Belarus ve Kırgızistan) Serbest Ticaret Anlaşması var dolayısıyla
gümrük ücretleri alınmıyor.-
En büyük rakibimiz Rusya ve Çin. Rusya gümrüksüz getiriyor. Çin gümrük ödüyor
ama ucuz malları getirirken navlunda düşük fiyat uyguluyor. 5 adet serbest
bölge var. Bu bölgelerde yatırım olursa birçok hususta muafiyet söz konusu.-
İçecek, yiyecek, otomotiv, boya, pamuk ipliği, deri, tekstil perakende üzerine
birçok Türk markası aktif. Son 10 yılda 200 milyon dolar üzerinde Türk yatırımı
var. 2019’da da en büyük dördüncü yatırımcımız. Türk müteahhitlik ve teknik
müşavirlik firmaları son 20 yılda 50 projede 600 milyon dolar üzerinde iş aldı.
Yaklaşık 80 Türk firması aktif.-
Potansiyel ürünler; otomotiv yan sanayi, tarım makinaları, tohum ve seracılık,
mutfak eşyaları, tekstil ve konfeksiyon, kozmetik, inşaat malzemeleri,
madencilik, hafif sanayi. Hizmet sektörü, enerji, müteahhitlik, gastronomi,
teknik servis, oto servis-bakım, sağlık sektörü ve turizmi, Türk dizileri ve
filmleri de talep gören sektörler.-
Hem sanal hem klasik ticaret heyetleri ve Türk İhraç Ürünleri fuarının
düzenlenmesi gündemde. Seneye yapılması öngörülüyor. Ticaret/lojistik
merkezleri oluşturulması, Türkiye ile Tacikistan Ortak Sanayi Bölgesi
kurulması, yeni teknolojik ürünlerin Tacikistan’da üretilmesi gibi
alternatifler de ihracatın sürdürülebilir ve kalıcı olması için alternatif
yatırım imkanları arasında yer alıyor.-
Tacikistan’ın stratejik kalemleri olan altın, maden, gümüş yataklarının
rezervleri firmalar için önemli. 4-4,5 milyon tonluk altın rezervi var. Son
dönemde Çin, İsviçre ve ABD’nin buradaki ham altınları çıkarıp işleyip nihai
ürün olarak ihracat yapmış. Türk firmalarının da bu sektörde ciddi anlamda
pazara odaklanabileceğini öngörüyoruz.-
Altın, su ve maden rezervleri de yatırıcımlar açısından özellikle AB, İngiltere
ve ABD firmaları odaklanmış ve Tacikistan’da konumlanmış durumda.-
Altyapı işleri, hafif tekstil, pamuk sanayii çok önemli. 1 milyon ton pamuk
üretimi olmuş. Sadece yüzde 10’u işlenmiş vaziyette. Burada Çin makine
anayisinin konumlandığı görülüyor. Türk firmalarının bu pazara girmesi
durumunda pamuğun işlenip tekstile entegre olduktan sonra Çin firmalarını
ektörel bazda kalite anlamında dışarıya sirküle eder.-
Ekolojik üretim çok yaygın. Türk makine sanayisinin bu pazara entegre olması
için ciddi çalışmalar var. Savunma sanayii önem arz ediyor. Türkiye’deki
Teknopark veya Saha İstanbul tarzı modelin Tacikistan’a uyarlanması için
çalışmalar yürütülüyor. İki Bakanlık bu konuyla ilgili istişare mekanizmasını
hayata geçirdi.
-
Ağustos ayı içerisinde DEİK Tacikistan İş Konseyi olarak Tacikistan’daki
30-40’a yakın perakende ve ithalat sektöründeki firmalarla Türk firmalarını 3-4
farklı sektörde bir araya gelecek. Türk firmalar alüminyum ve pamuk işleme
alanındaki tecrübelerini Tacikistan pazarına entegre ederek katma değer elde
edebilirler.