İşten çıkarma yasağında çalışanların hakları

Covid-19 pandemi sürecinde 1 Nisan’dan geçerli olmak üzere
getirilen 3 aylık işten çıkarma yasağı, 17 Ağustos’a kadar uzatıldı. TBMM Plan
Bütçe Komisyonu’nda geçen hafta kabul edilen ve bu hafta Genel Kurul’da
yasalaşması beklenen teklif ile işten çıkarma yasağı her defasında en fazla
3’er ay olmak üzere 30 Haziran 2021 tarihine kadar uzatılabilecek.Mevcut kanuna göre, işten çıkarma yasağı, İş Kanunu kapsamında
olup olmadığına bakılmaksızın, her türlü iş veya hizmet sözleşmesi ile
çalışanlar için uygulanıyor. İşveren, ahlâk ve iyi niyet kurallarına aykırılık
dışında hiçbir gerekçe ile iş akdini feshedemiyor. Teklif ile istisna kapsamı
genişletilecek. “Belirli süreli sözleşme” ile çalışanlar, sözleşme bitiminde
işten çıkartılabilecek. Ayrıca, süresi belli olan hizmet alımı ve yapım
işlerinde çalışanlar, işin sona ermesi halinde işten çıkartılacak. Kapanan veya
faaliyetini sona erdiren iş yerlerinde çalışanların sözleşmeleri
feshedilebilecek. Bunların dışındaki hiçbir iş veya hizmet sözleşmesi, işten
çıkarma yasağı boyunca feshedilemeyecek.
ÜCRETSİZ İZİN UYGULAMASI DA UZATILACAKİşten çıkarma yasağı süresince işveren işçiyi tamamen veya
kısmen ücretsiz izne ayırabilecek. İşverenin işçileri hangi durumda ve neye
göre ücretsiz izne çıkartabileceğine dair kanunda herhangi bir düzenleme
bulunmuyor. Ücretsiz izin uygulaması, işten çıkarma yasağı ne kadar devam
ederse o kadar sürecek.İş Kanunu’na göre, normalde işveren rızası dışında işçiyi
ücretsiz izne ayırdığında, işçi bu durumu haklı fesih sebebi yapabiliyor. Haklı
olarak iş akdini fesheden işçi kıdem tazminatını alıp işten ayrılabilir.İşsizlik ödeneğinden yararlanabilmek için işçinin kendi isteği
ve kusuru dışında bir sebeple işten çıkmış olması gerekiyor. Ancak, işçi haklı
nedene dayanarak iş akdini tek taraflı feshettiğinde işsizlik ödeneğinden de
yararlanabilir.ÜCRETSİZ İZİNDE İŞÇİNİN GELİR KAYBI
1 Temmuz öncesi dönemde işveren ücretsiz izne çıkarmak yerine kısa çalışmaya da
başvurabiliyordu. Kısa çalışma sırasında işçiye, son 12 aylık ortalama
ücretinin yüzde 60’ı oranında kısa çalışma ödeneği veriliyordu. Teklif
uyarınca, 1 Temmuz’dan sonra kısa çalışma için yeni başvuru yapılamıyor. Bu
durumda işveren işçiyi sadece ücretsiz izne çıkartabilecek.Ücretsiz izne çıkartılan işçilere, çalışırken aldığı ücret tutarı
ne olursa olsun günlük 39.24 TL nakdi ücret desteği veriliyor. Bir aylık nakdi
ücret desteği brüt 1.177 TL, net 1.168 TL olarak uygulanıyor. Asgari ücretle
çalışan da 10 bin lira ücretle çalışan da ücretsiz izin döneminde sadece 1.168
TL nakdi ücret desteği alabiliyor.EMEKLİ İŞÇİLER NAKDİ ÜCRET DESTEĞİ
ALAMIYOREmekli olduktan sonra çalışmaya devam eden yüz binlerce kişi
bulunuyor. Nakdi ücret desteğinden yararlanabilmek için emekli aylığı almamak
gerekiyor. Dolayısıyla emekli olduktan sonra çalışanlardan ücretsiz izne
ayrılanlar, nakdi ücret desteğinden de yararlanamıyorlar.SİGORTA PRİMLERİ YATMIYORÜcretsiz izne çıkartılan işçiler eşinden veya bir başka
yakınından dolayı “bakmakla yükümlü olunan” sıfatıyla sağlık hizmetlerinden
yararlanamıyorlarsa, genel sağlık sigortası (GSS) primleri İşsizlik Fonu’ndan
karşılanıyor. Böylece sağlık hizmetlerinden yararlanabiliyorlar.
Ancak, gerek kısa çalışma ödeneğinden, gerekse nakdi ücret desteğinden
yararlananların emekliliğe ilişkin sigorta primleri yatırılmıyor.TELAFİ ÖDEMESİ YAPAN İŞVEREN AYRICA
VERGİ ÖDEDİPandemi sürecinde işçi işveren ilişkileri büyük bir sınavdan
geçti ve geçiyor. Birçok işveren bu dönemde işçisi ile dayanışma içine girdi.
Özellikle sendikalı bazı iş yerinde işverenler, işçilerin kısa çalışmadan
kaynaklı gelir kaybını telafi etmek için, yükümlülükleri bulunmamasına karşın
ceplerinden para ödedi. TÜRK-İŞ, HAK-İŞ ve DİSK, bu şekilde yapılan telafi
ödemesinin vergiden istisna tutulmasına ilişkin ortak çağrıda bulundu ancak
henüz bir sonuç çıkmadı. Telafi ödemesi yapan işverenler, işçinin tabi olduğu
gelir vergisi dilimine göre yüzde 15 ile yüzde 40 arasında değişen oranlarda
gelir vergisi ödedi.İŞVEREN İŞÇİYİ YILDIRMAK İÇİN
KULLANABİLİR
 Ücretsiz izne çıkartılan işçi, kıdem tazminatını yakmamak ve işsizlik ödeneği
hakkını kaybetmemek için yeni bir iş bulsa bile mevcut iş yerinden ayrılamıyor.
İşçi, işveren ile anlaşarak tazminatını alsa bile işsizlik ödeneği hakkını
kaybedeceği için ileride mağdur olma endişesiyle 1.168 TL’lik nakdi ücret
desteğine mahkûm oluyor.Cebinden para ödeyen iyi niyetli işverene karşılık, kötü niyetli
işveren veya işveren adına hareket eden vekilinin ücretsiz izin uygulamasını
işçiyi yıldırmak için kullanması söz konusu. İş yerinde 10-15 yıldır çalışmakta
olan işçinin kıdem tazminatını yakarak ayrılmasını sağlamak için aylarca
ücretsiz izne çıkarması mümkün. Nitekim gelen şikâyetlerden, işverenin aynı
ofiste veya departmanda, aynı işi yapan kişilerden bazılarını sürekli olarak
ücretsiz izne çıkardığı, bazılarını ise ücretini tam ödeyerek çalıştırdığı
anlaşılıyor.İŞVEREN ÜCRETSİZ İZİNDE AYRIMCILIK
YAPAMAZGetirilen düzenlemede, işverenin ücretsiz izne çıkartacağı
işçiyi belirleme konusunda bir kısıtlama bulunmuyor ancak İş Kanunu’nun 5.
maddesine göre, işveren çalışanlarına eşit davranmakla yükümlü. Aynı ofiste,
aynı departmanda aynı işi yapmakta olan kişilerden bir kısmı normal çalışmaya
devam ederken, sürekli ücretsiz izne çıkartılan işçi ayrımcılık yapıldığını düşünüyorsa
önce işverene yazılı olarak ihtarda bulunmalı. İhtara rağmen ayrımcılığın
giderilmemesi durumunda işçi bunu haklı fesih sebebi yaparak kıdem tazminatını
talep edebilir.
İşverenin eşitlik ilkesine aykırı davrandığını ispat etme yükümlülüğü işçinin üzerindedir.
Ancak, işçi ihlalin varlığı ihtimalini güçlü biçimde gösteren bir durumu ortaya
koyduğunda, işveren böyle bir ihlalin mevcut olmadığını ispat etmekle yükümlü
tutuluyor.15 YIL 3600 GÜNÜ BULUNANLAR KIDEM
TAZMİNATINI ALABİLİR8 Eylül 1999 tarihinden önce ilk defa sigortalı çalışmaya
başlayanlar 15 yıl sigortalılık, 3600 prim gününü doldurmuşlarsa kıdem
tazminatını alıp işten ayrılabilirler. 8 Eylül 1999 tarihinden sonra ilk defa
çalışmaya başlayanların kıdem tazminatı talep edebilmesi için ise ya 25 yıl
igortalılık ve 4500 prim gününü, ya da sigortalılık süresine bakılmaksızın
7000 prim gününü doldurmaları gerekiyor. 1999-2000 yıllarında ilk defa
çalışmaya başlayıp kesintisiz çalışanlar 7000 gününü doldurmuş bulunuyor. Bu
kişiler de işten çıkarma yasağı ve ücretsiz izin uygulaması döneminde kıdem
tazminatını alıp ayrılabilirler. Bu hakkı kullanabilmek için öncelikle Sosyal
Güvenlik Kurumu’ndan (SGK) kıdem tazminatı alabileceğine dair yazı alıp
işverene verilmesi gerekiyor.NORMALLEŞME DESTEĞİ NASIL UYGULANACAK?TBMM gündemindeki yasa teklifine göre, 1 Temmuz 2020 tarihinden
önce kısa çalışma ödeneği veya nakdi ücret desteği alan işçileri normal
çalışmaya geçiren işveren prim desteği alacak. Prim desteği üç ay süreyle
uygulanacak. İşverene her ay için sağlanacak destek süresi, kısa çalışma
ödeneği alanlar için kısa çalışma ödeneği aldığı aylık ortalama gün sayısını;
nakdî ücret desteğinden yararlandırılanlar içinse nakdî ücret desteği aldıkları
aylık ortalama gün sayısını geçemeyecek. Örneğin, nisan, mayıs ve haziran
aylarında 10 işçi için her ay 15’er gün kısa çalışma yaptıran işveren, 3 ay
üreyle 10 işçi için 15 günlük prim desteğinden yararlanacak. Üç ay boyunca
faaliyetlerini tamamen durduran işveren ise tam destek alacak. Bir işçi için
ağlanacak aylık prim desteği tutarı 868 TL olacak.